1. Anasayfa
  2. Ksenophanes

Ksenophanes'in Tek Tanrı Fikri-Çok Tanrıcılıktan Tek Tanrıcılığa Geçiş

Ksenophanes'in hayatı, arkhe olarak tek tanrıyı görmesi ve tek tanrı anlayışı, antropomorfizm eleştirisi yanı sıra Antik Yunan'da politeizm'den monoteizm'e geçiş konularını yazılı ve videolu olarak inceliyoruz.

Ksenophanes’in Tek Tanrı Fikri-Çok Tanrıcılıktan Tek Tanrıcılığa Geçiş

Ksenophanes M.Ö 570 yılında Kolophon’da (Bugünkü İzmir Menderes İlçesi toprakları) doğmuş ve son derece yoksul olmasına rağmen 25 yaşında dünyayı dolaşmaya karar vermiş, yüz yılı aşkın yaşamının 67 yılını gezgin hayatı yaşayarak geçirmiştir. Bu konuda şöyle söyler Ksenophanes; “Altmış yedi yıl oldu taşıyorum, oradan oraya kaygılarımı Yunan diyarında, doğumumdan yirmi beş yıl geçmişti bu yolculuğa çıktığımda.”

KSENOPHANES’İN ARKHESİ ‘TEK TANRI’
Antik Yunan’da Politeizm ’den Monoteizme geçiş

Ksenophanes, arkhe ile pek fazla ilgilenmemiş olsa da onun arkhesinin bugünkü tek tanrılı dinlere yakın bir tanrı anlayışı olduğunu söyleyebiliriz. Ksenophanes’in Miletli filozofların arkhe anlayışından yola çıkarak tıpkı onlar gibi tanrılara savaş açtığını söyleyebiliriz ancak Ksenophanes onlardan farklı olarak arkhe olarak yine tanrıyı görmektedir fakat bu tanrı tek tanrıdır onda. Anaksimandros’un, Apeiron ile Yunan tanrılarına karşı başlattığı savaşı, Ksenophanes açıktan ilan etmiş, Tanrı düşüncesini antropomorfizmin bağlamından kurtararak yeni bir tanrı fikrinin önünü açan kişi olmuştur. Yunan dünyası bu yeni tanrıya yabancıdır. Ksenophanes’e göre evren sonradan oluşmamıştı hali hazırda zaten hep vardı çünkü oluşmuş olan bir şey daha önce yoktu demektir, bir zamanlar var olmayan bir şey ise ne kendini var edebilir ne de bir şey yaratabilir. Ayrıca var olmuş her şey bozuluşa da tabidir. Varoluş birdir ve başka yoktur; bu bir oluşmamıştır, bozulmamıştır, hiçbir şekilde hareket etmemiştir hep olduğu gibidir ve hep vardır, ezeli ve ebedidir.

Görüldüğü gibi Ksenophanes, Antik Yunan tanrılarına ve dünyadaki tüm insan elinden çıkma tanrılar anlayışına savaş açmış ve tanrıyı birleyerek ona kendisinden önce görülmemiş bir saygınlık kazandırmaya çalışmıştır. Resmin bütününe baktığımızda, yaşadığı dönemde tam olarak fark edilmemiş olsa da bu konuda başarılı olduğunu da söyleyebiliriz. Ksenophanes ile birlikte Politeizm (Çok tanrıcılık)den Monoteizm (Tek tanrıcılık) inancına geçiş başlamıştır. Ksenophanes bu düşünceleriyle o güne dek bahsi geçmeyen tek tanrı kavramını felsefenin alanına sokmuştur. Böylece antropomorfik tanrı anlayışını reddedip ona savaş açarak tek tanrılı dinlerin de yolunu açmıştır. Bununla birlikte ifade etmek gerekir ki Ksenophanes’in tanrısı bugünkü tek tanrılı dinlere oldukça yakındır ancak arada önemli bir fark vardır bu farkı göz önüne aldığımızda diyebiliriz ki bugünkü tek tanrılı dinler gibi bir tanrı anlayışı yoktur çünkü onda yarattıklarından farklı bir madde doğa dışı bir tanrı kavramı yoktur. Tanrıyı küre biçiminde düşünmektedir dolayısıyla tek tanrılı dinlerdeki gibi soyut ve yarattıklarından münezzeh değil maddi bir biçimdedir onun tanrısı canlıdır, duyarlıdır ve akıllıdır.  Onun tanrısını insanların tümünden ayıran en belirgin fark bahsettiği gibi insana benzer biçimde sınırlı olmaması, hakiki bilgiye sahip olması ve her şeyi kapsamasıdır. Ancak görülüyor ki Ksenophanes’te bu tanrı bilinçli bir tanrıdır. Şöyle der: “Ruhumu ne yana çevirdiysem hep tek ve aynı evrensel varlığı buldum karşımda. Ebedi ve boşlukta duran evren ise bana tek ve bir cins olan bir varlığı gösterdi her zaman.”

Günümüzde de sıkça yapılan bir hata olarak Ksenophanes’in arkhe’sinin ‘toprak’ olduğunu iddia eden bir takım felsefe kaynakları hatalıdır dahası Ksenophanes ’ten sonra bir takım filozoflarda bu iddiayı dillendirmiş olsalar da (Günümüz de bir takım kaynaklar da yine bunlara dayanır) bu bakış açısı yine hatalıdır. Ksenophanes’e göre her şey topraktan çıkar ancak her şeyin ezeli ve ebedi kaynağının toprak olduğunu söylediğini iddia edecek tek bir delil olmadığı gibi bunun tam aksi yani iddia ettiğimiz arkhesinin ‘tanrı’ olduğunu tutarlayacak çok sayıda delil vardır bu delillerin en başında da kendi ifadeleri gelir. Tanrı her şeyi sözle yaratmıştır ‘Ol’ demiştir ve olmuştur. Toprak, Ateş, Su ve Hava ise Tanrının birleştirip oluşturduğu maddelerdir. Yine günümüz kaynaklarında büyük bir yanlış anlama olarak Ksenophanes’in tek tanrı düşüncesini değil de çok tanrı düşüncesini de kabul ettiğini iddia eden kaynaklar hatalı veya yüzeyseldir hatta yakın çağımızın bir kaç önemli felsefecisi bu hataya ortak olmuştur. Bu yanlış anlama Ksenophanes’in bazen ‘tanrı’ yerine ‘tanrılar’ sözünü kullanması nedeniyle ortaya çıkmıştır ancak onun ‘tanrıların da tanrısı’ olarak gördüğü mutlak bir ve sonsuz tanrı öğretisini tam olarak kavrayamamışlardır.

KSENOPHANES’İN ANTROPOMORFİZM ELEŞTİRİSİ

Tüm bu nedenlerle Ksenophanes, asıl tanrıyla hiçbir ilgilerinin olmadığını düşündüğü ve tamamen insanların masalsı anlatılarıyla uydurulmuş insana benzeyen tanrıların tümden terkedilmesi gerektiğini düşünür. İnsanların tanrıları kendilerine benzer şekilde ürettiğini düşünen Ksenophanes bu konuda üç farklı örnek verir. İlk olarak Etiyopyalıların, diğeri ise Trakyalıların tanrılarına ilişkin tasavvurlarıyla ilgilidir bu örnekler. Şöyle der Ksenophanes “Ölümlüler sanıyorlar ki tanrılar da kendileri gibi doğmuşlardır, kendileri gibi giyinirler, kendilerinin biçimindedirler. Etiyopyalıların basık burunlu ve siyah saçlı, Trakyalıların mavi gözlü ve kızıl saçlı tanrıları vardır.” Yine bu konuda hayvanlarla ilgili de bir örnek verir ve şöyle söyler: “Elleri olsaydı öküzlerin, atların ve arslanların resim yapabilselerdi elle insanlar gibi, atlar at, öküzler öküz şeklinde yaparlardı Tanrı resimlerini ve heykellerini her biri, kendi şekilleri nasılsa”. Bu nedenle Ksenophanes, Homeros ve Hesiodos’un tanrılara yakıştırdıkları uygunsuz özellikleri ‘yüz karası’ olarak görür. Ona göre tanrı mükemmel olandır, ahlaksızlık yapmaz. Ksenophanes’e göre ‘Elle’ yapılanlar, onları yapanlara göre şekil alırlar. Böylece Ksenophanes 19. Yy’da moda olacak ‘İnsanı tanrılar yaratmadı, tanrıyı insanlar yarattı’ düşüncesinin de temelini atan ilk kişi olmuştur.

thumbnail
Önerilen Yazı
Ksenophanes Felsefesinde Tanrı ve İnsan Arasındaki Farklar-İnsan Bilgisinin İmkansızlığı

thumbnail
Önerilen Yazı
Homeros&Hesiodos ve Antropomorfizm

KSENOPHANES’İN TEK TANRISI VİDEO

  • 8
    be_endim
    Beğendim
  • 0
    be_enmedim
    Beğenmedim
  • 0
    alk_lad_m
    Alkışladım
  • 0
    sevdim
    Sevdim
  • 0
    e_lendim
    Eğlendim
  • 0
    _rendim
    İğrendim
Paylaş